بورس کالا چیست ؟

بورس کالا، بازار منسجمی است که تعداد زیادی از افراد، کالای خود را در آن عرضه می‌کنند. در این بازار مالی، کالاها پس از بررسی‌های کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می‌شوند. یکی از مزایای بورس کالا، حضور نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، ملزم به رعایت قوانین و مقررات حاکم بر بازار هستند.

در بورس کالا، افراد کالاهای خود را پس از نظارت نهادهای نظارتی و قیمت‌گذاری کارشناسان، عرضه می‌کنند. خریداران نیز با رعایت قوانین و مقررات حاکم بر بازار، اقدام به خرید کالاهای مورد نیاز خود می‌کنند. وجود اعتماد بین طرفین معامله و نیز امکان معرفی و ارائه محصولات تولیدی، از مزایای اصلی بورس کالا محسوب می‌شوند.

معاملات در بورس کالای ایران به روش مزایده یا حراج انجام می‌شود. مزایده به نوعی از معامله گفته می‌شود که در ابتدا فروشنده حداقل قیمتی را که حاضر است کالای خود را بفروشد، اعلام می‌کند. سپس، خریداران قیمت نهایی را جهت خرید آن کالا پیشنهاد می‌دهند. در نهایت، کالا به خریداری فروخته می‌شود که بالاترین قیمت را پیشنهاد دهد.

تاریخچه ی بورس کالا در جهان

با بررسی تاریخچه بورس، در می‌یابیم که روند پیدایش و تکامل بورس‌ کالا در جهان حاکی از آن است که این ‌گونه بازارها در عرصه اقتصاد کشورها از قرن ۱۹ به بعد جهت تأمین برخی از نیازهای اقتصادی و رفع برخی تنگناها و موانع در انواع بازار کالا بوده‌است.

در واقع، نارسایی‌های بازارهای سنتی در شکل‌ نوسانات کاذب و عدم شفافیت در کشف قیمت و نبود تضمین‌های لازم برای معامله‌گران، از مهم‌ترین دلایل راه‌اندازی بورس‌ کالا در کشورهای مختلف جهان بوده‌است. در چنین شرایطی، وجود بورس‌های کالایی و استفاده از ابزارهای مشتقه، به پدید آمدن یک نظام سازمان‌یافته دادوستد و توزیع کالاها در کشورهای مختلف منجر شده و راه ورود به بازارهای جهانی را برای کشورها تسهیل کرده‌است.

مانند بورس سهام که بازارهای بزرگی چون بورس نزدک و بازار بورس وال استریت را شامل می‌شود، صدها بورس ‌کالای مدرن نیز در سرتاسر جهان دایر است که از قدیمی‌ترین آنها می‌توان به بورس معروف و تجاری شیکاگو (CME) ، بورس فلزات لندن (LME) ، بورس‌کالای نیویورک (NYMEX) ، بورس‌کالای توکیو (TOCOM) ، بورس کالای شانگهای (SHFE) و بورس کالای هند (MCX) اشاره کرد.

تاریخچه ی بورس کالا در ایران

نخستین بورس کالای ایران در شهریور سال ۱۳۸۲ و تحت عنوان بورس فلزات شروع به کار کرد و یک سال بعد نیز بورس کالای کشاورزی راه‌اندازی شد. وظیفه راه‌اندازی بورس کالا بر عهده شورای عالی بورس گذاشته شد و این شورا در جهت تحقق اهداف سوم و چهارم توسعه، شروع به راه‌اندازی بورس کالای ایران کرد.

طبق قانون مجلس شورای اسلامی که در تاریخ ۱ آذر ۱۳۸۴ تصویب شد، دو بازار بورس کالای فلزات و کشاورزی با یکدیگر ادغام شدند و درنهایت، پس از انجام مراحل قانونی و پذیره‌نویسی‌های لازم در مهر ۱۳۸۶، بازار بورس کالای ایران به طور رسمی آغاز به کار کرد. بنابراین، بورس کالا از زیرمجموعه‌های سازمان بورس اوراق بهادار بوده و فعالیت‌های آن توسط این سازمان مورد بررسی قرار می‌گیرد.

انواع قراردادها و اوراق قابل معامله در بورس کالای ایران

• قرارداد های نقدی (Spot)
• قرارداد نسیه (Credit)
• قرارداد آتی (Future)
• قرارداد اختیار معامله (Option)
• قرارداد معاوضه یا تاخت

قرارداد نقدی یا اسپات :

معامله نقدی یا اسپات به معنی خرید یا فروش یک نماد معاملاتی برای تحویل فیزیکی یا داشتن و نگهداری آن نماد به صورت دارایی است. معامله اسپات در بازار فارکس به صورت دادن یک ارز و مبادله آن با ارز دیگر به منظور نگهداری آن ارز انجام می شود. لازم به ذکر است تمامی معاملات بانک های تجاری و بین الملی که از طریق شبکه های ارتباطی با یکدیگر انجام می دهند (حجم روزانه این معاملات در حدود 5 تریلیون دلار در روز تخمین زده شده است) به صورت اسپات است. همچنین به قیمت فعلی جفت ارز در بازار فارکس قیمت اسپات نیز می گوییم.

قرارداد نسیه :

همان‌طور که از نام این قرارداد معلوم است امکان نسیه وجود داشته و خریداران می‌توانند مبلغ توافق شده را به‌صورت نسیه و در زمان‌بندی‌های معین‌شده پرداخت کنند. تحویل کالا نیز در مدت ۳ روز بعد از انعقاد قرارداد صورت می‌گیرد.

قرارداد آتی:

در این نوع قرارداد، تنها کالاهای فیزیکی از قبیل سکه، زعفران، نفت خام و… مورد معامله قرار می‌گیرند.

اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی :

برخی از اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی یا Futures عبارتند از دارایی پایه دارایی مالی یا کالای فیزیکی است که در قرارداد مورد معامله قرار می‌گیرد.

اندازه قرارداد:

اندازه یا مقدار کالایی است که مورد معامله قرار می‌گیرد. این مقدار توسط سازمان بورس مشخص می‌شود و معامله‌گران می‌توانند مضرب صحیحی از این مقدار را معامله کنند. به عنوان مثال، این مقدار برای زعفران در بورس کالا، ۱۰ کیلوگرم است.

سررسید قرارداد:

هر دارایی، زمان سررسید مشخصی داشته و تنها در این زمان امکان انجام معاملات آتی بر روی آن دارایی امکان‌پذیر خواهد بود.

قرارداد اختیار معامله:

معاملات آپشن یا قرارداد اختیار معامله، اوراق بهاداری است که به موجب آن، فروشنده متعهد می‌شود که در صورت درخواست خریدار، تعداد مشخصی از داراییِ موضوعِ قرارداد را به قیمتِ تعیین‌شده در قرارداد، معامله کند. خریدار اوراق می‌تواند در زمان معینی در آینده، طبق توافقات صورت‌گرفته، قرارداد را اعمال کند. اختیار معامله قراردادی است که به دارایی زیربنایی دیگری مانند سهام یا دیگر اوراق بهادار وابسته است.

فروشنده اختیار معامله در قبال این تعهد، مبلغ معینی را از خریدار این اوراق دریافت می‌کند. برای پیشگیری از امتناع فروشنده اوراق از انجام قرارداد، وی ضمن قرارداد متعهد می‌شود مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای قرار دهد و متناسب با تغییرات قیمت اوراق، آن را تعدیل کند. لازم به ذکر است که خریدار و فروشنده می‌توانند در ازای مبلغی معین، اختیار یا تعهد خود را به شخص ثالثی واگذار کنند.

انواع معاملات آپشن یا اختیار:

معاملات آپشن یا قراردادهای اختیار معامله می‌توانند به صورت اختیار خرید یا اختیار فروش باشند :

قرارداد اختیار خرید:

قرارداد اختیار خرید (Call Option) این حق را به خریدار می‌دهد که مقدار مشخصی از یک دارایی را در آینده، در زمانی مشخص و به قیمتی معین از فروشنده اختیار معامله خریداری کند.

قرارداد اختیار فروش:

قرارداد اختیار فروش (Put Option) این حق را به خریدار می‌دهد که مقدار مشخصی از یک دارایی را در آینده، در زمانی مشخص و به قیمتی معین به فروشنده اختیار معامله بفروشد.

مزایای معاملات آپشن:

• مناسب برای کم کردن ریسک معاملات در بازار
• انعطاف بیشتر در معاملات مبتنی بر حدس و گمان
• ترکیبات مختلف از استراتژی‌های معامله با نسبت خاص R/R
• امکان انجام چندین معامله به صورت همزمان
• استفاده از آن برای کم کردن هزینه‌های ورود به معامله

قرارداد معاوضه یا تاخت:

در این قرارداد جهت تمدید یا کاستن از سررسید از تبادل دارایی استفاده می‌شود و به‌نوعی معاوضه تعهد صورت می‌گیرد.

مزایای بورس کالا:

اعتماد بین دو طرف قرارداد، از مزایای بورس کالا است. زیرا، هر کالایی که در این بازار عرضه می‌شود، ابتدا از تمام جوانب موردبررسی قرارگرفته و تا زمانی که اصل بودن آن ثابت نشود، در بورس کالا ارائه نخواهد شد. در طرف مقابل نیز فروشنده دغدغه دریافت وجه خود را ندارد؛ زیرا پرداخت وجه توسط اتاق پایاپای صورت گرفته و تسویه طبق قرارداد انجام می‌شود. بنابراین، سرمایه‌گذاری در بورس کالا درنهایت اعتماد صورت گرفته و افراد سودجو نمی‌توانند به این بازار ورود کنند.

از دیگر مزایای حضور و فعالیت در بورس کالا می‌توان به معرفی محصول تولیدی خود به سایر متقاضیان داخلی و خارجی اشاره کرد. همچنین، از طریق این بورس می‌توان امتیازاتی مانند تسهیلات بانکی دریافت کرد و در صورت وارد شدن هر نوع خسارتی، اتاق پایاپای به این موضوع ورود کرده و بدون نیاز به مراجع قضایی آن را حل می‌کند. بنابراین، عرضه محصول از طریق بورس کالا باعث کاهش ریسک معامله‌شده و یک تبلیغ بزرگ برای عرضه‌کنندگان محسوب می‌شود.

قراردادهای آتی به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند:

قرارداد آتی کالای فیزیکی:

در این نوع قرارداد، تنها کالاهای فیزیکی از قبیل سکه، زعفران، نفت خام و… مورد معامله قرار می‌گیرند.

قرارداد آتی سهام:

این نوع قرارداد بر روی سهام، انواع اوراق، ارز، ارز دیجیتال و… متمرکز شده‌است.

محصولات معامله‌ شده در بورس کالای ایران:

• فلزات و مواد معدنی (کانی‌های فلزی)
• محصولات شیمیایی و پتروشیمی
• محصولات کشاورزی
• معاملات مشتقه
• کالاهای بازار فرعی