دریافت اعتبار در بازار سرمایه
۱۴۰۱/۱۱/۲۳اعتبار در بورس چیست؟
اعتبار یکی از خدمات ویژه کارگزاری ها به مشتریان خود می باشد. اعتبار ، در واقع وامی است که کارگزار بر اساس دستورالعمل سازمان بورس و اوراق بهادار، طی قراردادی به مشتری تخصیص می دهد. مشتریان نیز برای انجام معاملات خود با هدف کسب سود بیشتر، به دریافت آن اقدام می نمایند. کارگزاری از طریق عقد قرارداد با بانک، از محل منابع بانکی، اعتبارات مشتریان خود را فراهم می کند. میزان اعتبار از جانب کارگزار، مشخص می شود و مبلغ پرداختی (به ریال) به حساب بورسی مشتری واریز می گردد. در ادامه تمام سازوکارهای خرید اعتباری در بورس را به طور مفصل شرح خواهیم داد.
منظور از اعتبار معاملاتی چیست؟
منظور از اعتبار معاملاتی، پول یا سرمایه‌ای است که از جانب کارگزار فقط جهت سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه و البته به‌صورت موقت در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد.
به چنین فرایندی در بازارهای جهانی (Margin Trading) می‌گویند. البته احتمالاً حتی نیازی به گفتن هم نیست که درست مثل باقی مسائل بورسی و شرایط بازارهای سرمایه، این فرایند در کشور ما کاملاً متفاوت با دیگر نقاط جهان است.
چرا کارگزاران اعتبار اعطاء می‌کنند و چرا سرمایه‌گذاران می‌خواهند اعتبار بگیرند؟
گرفتن اعتبار از کارگزار، کار سختی نیست.گرفتن اعتبار معاملاتی مناسب معامله‌گرهای حرفه‌ای یا تریدرها است! آن‌هایی که علاوه بر داشتن دانش کافی، تجربه خوبی در بازار سرمایه دارند و می‌توانند در موقعیت‌های حساس، بهترین تصمیمات را بگیرند.معامله‌گر حرفه‌ای باید پیگیر سرمایه‌گذاری‌اش باشد و اعداد و ارقام و جداول را به‌صورت لحظه‌ای رصد کند. اقداماتش بر اساس دانسته‌ها و دانشش باشد و نه صرفاً احساسات! آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات بازارهای سرمایه از دیگر خصوصیات یک حرفه ای در این زمینه است. این فرد باید بتواند بازار را به‌‌خوبی تحلیل کند و برداشت درستی از فرازونشیب‌های آن داشته باشد. همچنین یک نکته بسیار مهم دیگر هم اینکه برای برگرداندن به‌موقع مبلغ اعتبار معاملاتی، برنامه قابل‌اجرا داشته باشد.
در نقطه مقابل، افرادی که خصوصیات زیر را دارند، به‌هیچ وجه نباید سراغ این خدمت بروند:
آن‌هایی که اصلاً صبور نیستند. لازمه موفقیت در بازارهای سرمایه، صبوری و ناامید نشدن است. همین صبر است که باعث میشود سرمایه‌گذار احساسی تصمیم نگیرد. آن‌هایی که هیچگونه اطلاعاتی در رابطه با بورس اوراق بهادار و در کل بازارهای سرمایه ندارند هم بهتر است دور اعتبار معاملاتی را خط قرمز بکشند. صرفاً داشتن پول برای موفقیت کافی نیست.
دریافت اعتبار در بورس
اعتبار معاملات (margin trading)، سرمایه‌ای است که کارگزار به صورت موقت در اختیار سرمایه‌گذار و معامله‌گر قرار می دهد. دریافت اعتبار در معاملات بازار بورسِ اوراق بهادار از طریق کارگزاری‌ها و تحت شرایط خاصی انجام می پذیرد.
خرید اعتباری: به خرید اوراق بهادار از محل اعتبار تخصیص داده شده، خرید اعتباری می گویند.
مزایای خرید اعتباری در بورس
در این نوع خرید، مشتری قدرت خرید بیشتری دارد و با سرمایه کم، سود بیشتری به دست می آورد. این یک فرصت استثنایی برای معامله‌گران حرفه‌ای آشنا به تحلیل بازار می باشد.
به طور کلی مزایای اعتبار شامل موارد زیر است :
1) میزان اعتبار دریافتی بر بازدهی سرمایه‌گذاری تأثیر بیشتری دارد. البته این در صورتی است که سرمایه‌گذاری هوشمندانه باشد.
2) یکی دیگر از مزایای این روش امکان ایجاد تنوع در سبد سهم ما می باشد.
به عنوان مثال، ما در شرکت (ذوب آهن اصفهان) ، سرمایه‌گذاری می‌کنیم و پس از تحلیل و بررسی متوجه می شویم که شرکت (پالایش نفت تهران) نیز پتانسیل سرمایه‌گذاری را دارد. با خرید اعتباری، دیگر نیازی به فروش سهام شرکت اول نمی باشد و می‌توانیم در این شرکت نیز سرمایه‌گذاری کنیم.
محدودیت های خرید اعتباری در بورس
اگر بدون آگاهی، مطالعه و یا در زمان نامناسب اقدام به خرید اعتباری نمایید، ریسک شما در انجام معاملات افزایش یافته و متحمل زیان خواهید شد. از سویی خرید اعتباری برای شما مشمول هزینه می شود. در صورتی که هزینه‌ی آن از بازدهی سرمایه‌گذاری انجام شده بیشتر باشد، متضرر خواهید شد. از دیگر محدودیت‌ها و معایب اعتبار این است که مشتری بنا به دستورالعمل معاملات اعتباری تا زمانی که بدهی خود را پرداخت نکند، نمی تواند از حساب خود درخواست وجه داشته باشد.
معاملات اعتباری برای افرادی مناسب است که دانش لازم را دارند و از سویی با ریسک‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه آشنا می باشند.
چند ریسک قابل توجه در معاملات اعتباری
1) ریسک چند برابر شدن زیان: همانطور که در خرید اعتباری بازدهی و سود شما دو برابر می شود، ممکن است سبب بروز زیان چند برابر شود.
2) ریسک نیاز به نقدینگی: در صورت عدم تسویه اعتبار در کارگزاری، کارگزار برای تأمین نقدینگی، سهم فریز شده شما را می فروشد. این در حالی است که ممکن است سهام شما در بازار وضعیت خوبی نداشته باشد و سبب زیان شود.
3) ریسک عدم پوشش هزینه: در صورتی که سود مورد انتظار شما حاصل نشود، هنگام تسویه اعتبار شما موظف هستید مبلغی نیز اضافه بر آن پرداخت نمایید. در اینصورت نه تنها سودی کسب نکرده اید بلکه باید هنگام تسویه سهم کارگزاری را نیز بپردازید.
در این مورد به نکات زیر توجه کنید:
- رتبه‌ی کارگزاری
- پشتیبانی و پاسخگویی
- ارائه اعتبار معاملاتی
- خدمات مشاوره‌ای
ویژگی های حساب مشتری
هر مشتری نزد کارگزار با توجه به پرتفوی خود (سبد سهام) یک حساب تضمین دارد.
نکات مهم در ارتباط با حساب مشتری:
- موجودی اولیه: مبلغی است که مشتری باید درصدی (معمولاً 50%) از آن را به جهت خرید اعتباری اوراق بهادار، در حساب خود داشته باشد.
- حداقل موجودی: درصدی از بهای اوراق بهاداری است که توسط مشتری به صورت اعتباری خرید شده است. سهم مشتری نباید از این میزان کمتر باشد.
سهم مشتری = ارزش اوراق بهادار در بازار - سود کارگزاری
* کارگزاران براساس قوانین داخلی خود، حداقل موجودی را بین 30% الی 40% درنظر می گیرند.
توجه : سود کارگزاران در اعطای اعتبار ، درصد متغیری است که به صورت سالیانه مشخص می شود که به صورت ماهانه اخذ می گردد.
شرایط اخذ اعتبار در بورس
برخی شرایط برای دریافت اعتبار در میان همه کارگزاری‌ها مشترک است و طبق دستورالعمل اعتبارات سازمان بورس اعمال می شوند. برخی شرایط نیز با توجه به هدف کارگزاری‌ها، میزان اعتبارسنجی و در نظر گرفتن ریسک تعیین می شوند. این شرایط شامل موارد زیر است:
- برخورداری از دانش کافی جهت سرمایه‌گذاری در بازار بورس اوراق بهادار
- داشتن توانایی مالی برای ارائه تضمین‌های خواسته شده و بازگرداندن اعتبار اعم از اوراق بهادار مشتری ، چک یا سفته‌ای که به وثیقه می‌گذارد.
- مطالعه دستورالعمل‌های سازمان در خصوص خرید اعتباری
- داشتن تجربه در زمینه سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه
- امضاء و عقد قرارداد (متن کامل قرارداد)
- موارد تعیین کننده میزان اعتبار
- پرتفوی متشکل از سهم‌های بنیادی و ارزشمند
- سابقه معاملات و گردش حساب مناسب (منظور از گردش حساب، خرید و فروش‌های مشتری است)
- ارزش حساب تضمین شده (یکی از مهم ترین مواردی که مورد بررسی قرار می‌گیرد، ارزش تضمین حساب مشتری است)
ارزش تضمین = 30% ارزش پرتفوی (در بازار اول و دوم بورس تهران)
به عبارتی هر فرد می‌تواند به اندازه 30% از ارزش پرتفوی خود اعتبار دریافت کند. البته این درصد متغیر است که توسط سازمان بورس تعیین می گردد.
بروزرسانی حساب تضمین
حساب تضمین: کارگزار برای عقد قرارداد با هر مشتری اقدام به افتتاح حساب تضمین می نماید. ارزش تضمین مشتری پس از اعمال تعدیلات ثبت می شود. منظور از بروزرسانی حساب تضمین، محاسبه ارزش تعدیل شده آن توسط کارگزار اعتبار دهنده در هر مقطع زمانی می باشد. به بیان دیگر، ارزش سهام مشتری بروزرسانی می شود تا ارزش تضمین از حد وام پایین‌تر نیاید.
ماده 9 (دستورالعمل خرید اعتباری سازمان بورس اوراق بهادار)
طبق این ماده، کارگزار اعتباردهنده موظف است در پایان هر روز کاری، عملیات بروزرسانی حساب تضمین مشتری را بر اساس قیمت‌های پایانی آن انجام دهد.
اخطاریه افزایش سرمایه
کارگزار موظف است ارزش تضمین حساب مشتری را بررسی نماید. در صورتی که حساب مشتری از میزان حداقلی تعریف شده کاهش یابد، اخطاریه افزایش سهم ارسال می شود.این امر در صورتی اتفاق می افتد که قیمت سهام پرتفوی مشتری در هنگام عقد قرارداد بیشتر باشد، ارزش تضمین هم بر حسب آن محاسبه شده و اعتبار اعطا می شود. در صورتی که پس از گذشت زمان سهام، سهم روند نزولی پیدا کند و مبلغ دریافتی از ارزش تضمین مشتری بیشتر باشد، به مشتری جهت افزایش آن اخطاریه داده می شود.
ماده 12 (اخطاریه کسری حساب تضمین)
پس از دریافت اخطاریه کسری حساب تضمین، مشتری (شخصی که قرارداد خرید اعتباری با کارگزار اعتبار دهنده منعقد نموده است)، موظف است به مدت 72 ساعت، کسری اعلام شده را رفع نماید.در صورتی که مشتری حساب تضمین خود را افزایش ندهد، کارگزار می تواند با فروش بخشی از اوراق بهادار وثیقه شده، مقداری از بدهی خود را تسویه کند تا اعتبار تخصیص داده شده به مشتری با ارزش حساب تضمین وی برابر شود.
روش های رفع کسری حساب تضمین به شرح زیر است:
• کاهش مبلغ بدهی از محل واریز وجه نقد توسط مشتری یا فروش اوراق بهادار تحت مالکیت مشتری به واسطه کارگزار اعتبار دهنده، در این روش مشتری حساب خود را شارژ می کند، در غیراینصورت کارگزار اوراق بهادار وی را به فروش می رساند.
• افزایش مانده حساب تضمین از طریق انتخاب کارگزار اعتبار دهنده به عنوان کارگزار ناظر اوراق بهاداری که خصوصیات مندرج در دستورالعمل سازمان را داشته باشد. به بیان ساده تر، مشتری می تواند اوراق بهادار دیگری را به کارگزار اعتبار دهنده خود بدهد. کارگزاری می‌تواند یکی از روش‌های افزایش مانده حساب تضمین مشتری را انتخاب کند.
ماده 13 (عدم اقدام مشتری بعد از دریافت اخطاریه)
در صورتی که مشتری کسری مندرج در اخطاریه و یا بدهی خود را در مهلت مقرر در قرارداد به طور کامل پرداخت ننماید، کارگزار اعتبار دهنده می تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
• سهم های تضمین داده شده مشتری را بفروشد و بدهی تجاری مشتری را از آن محل تسویه نماید. انتخاب روش فروش تضمین و تبدیل آن به نقد به اختیار کارگزار اعتبار دهنده است.
• در صورتی که کارگزار نتواند نسبت به فروش، تبدیل به نقد و استفاده از تضمین اقدام نماید، می تواند موضوع را مطابق ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار، در مراجع ذیصلاح پیگیری نماید.
مهلت تسویه اعتبار
به طور معمول اعتبارات، سه ماهه، شش ماهه و یک ساله تسویه می شوند. اما قاعده و قانون کلی در این مورد وجود ندارد. کارگزاران متناسب با نحوه معاملات مشتری و عملکرد وی در این مورد تصمیم‌گیری می نمایند.
فریز سهام
همانطور که گفته شد اوراق بهادار مشتری اعتباری به عنوان تضمین تجاری و وثیقه در کارگزاری ها هستند. سرمایه‌گذار تا زمانی که بدهی خود را تسویه نکند، نمی تواند نسبت به تغییر کارگزار ناظر اقدام نماید .همچنین سهام جدیدی که از طریق اعمال حق تقدم به دست می آید، تضمین‌کننده بدهی تجاری مشتری محسوب می شود، لذا حق تقدم خرید سهام نیز فریز می شود. در نتیجه مشتری نمی تواند نسبت به تغییر کارگزار ناظر این سهام اقدام نماید.
فروش سهام مورد وثیقه
اگر مشتری قصد فروش سهام فریز شده (که به عنوان تضمین بدهی تجاری وی نزد کارگزار فریز شده است) را داشته باشد، کارگزار درخواست فروش او را انجام می دهد. مبلغ بدهی مشتری به کارگزاری از مبلغ فروش سهم کسر می گردد و مابقی آن توسط مشتری قابل برداشت است.
توجه داشته باشید که اگر ارزش تضمین حساب مشتری، سبب تسویه حساب و بدهی او به کارگزاری شود،کل مبلغ حاصل از فروش سهم توسط مشتری برداشت می شود.
محدودیت های دریافت اعتبار
معمولا برای ضمانت، پرتفوی شخص متقاضی در نظر گرفته می شود و نزد کارگزار مربوطه، اصطلاحا قفل می شود و بنابراین شخص نمی تواند کارگزار ناظر آن پرتفوی را تغییر دهد. همچنین پرتفوی شخص تا زمانیکه این اعتبار تسویه نشده باشد، باید دارای شرایط خاصی از نظر ارزش و تنوع باشد و بنابراین شخص متقاضی باید معاملات خود را به گونه ای انجام دهد که این شرایط برقرار باقی بماند.
همچنین واضح است که دریافت کنندگان اعتبار از نظر دریافت وجه نقد نیز دارای محدودیت هایی خواهند بود. در اکثر موارد، شخص باید علاوه بر مبلغ درخواستی، مبلغ اعتبار را نیز تا زمان واریز وجه در قدرت خرید خود داشته باشد.
تسویه و تمدید اعتبار
در موعد تسویه اعتبار، شخص باید کل مبلغ تعیین شده جهت تسویه را در حساب معاملاتی خود به صورت نقد داشته باشد تا کارگزار اقدام به برداشت آن کند. در غیر اینصورت، کارگزار مطابق با قوانین معینی اقدامات لازم را انجام می دهد. همچنین امکان تسویه زودتر از موعد و تمدید اعتبار نیز وجود دارد که جزئیات آن را باید از طریق کارگزار جویا شد.
تفاوت‌ها و شباهت‌های اعتبار معاملاتی و وام بانکی (حتی غیربانکی!)
علی‌رغم تمام شباهت‌هایی که میان این دو مفهوم وجود دارند، برخی تفاوت‌های غیرقابل چشم‌پوشی هم میان این دو وجود دارد.اولین تفاوت این است که از اعتبار معاملاتی فقط و فقط برای خرید اوراق بهادار، سهام و به‌طور خلاصه، سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه استفاده میشود! اما خب وام حداقل این محدودیت مشخص را ندارد. برخی از وام‌ها مخصوص خرید خودرو هستند و برخی از وام‌ها برای تهیه خانه. برخی از آنها برای ازدواج هستند و برخی دیگر با نام وام دانشجویی شناخته می‌شوند.
البته خیلی نظارت دقیقی هم بر چگونگی استفاده از این وام‌ها نمی‌شود و شاید خیلی‌ها پولی که دریافت می‌کنند را به‌شکل‌های دیگر مصرف کنند. برخی وام‌ها هم که از همان ابتدا هیچ محدودیتی برای چگونگی خرج پول مشخص نمی‌کنند، مثل وام‌هایی که بانک‌ها در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند.
مسئله دیگر که باید به آن پرداخته شود، موضوع بهره است. عموماً بانک‌ها برای وامی که در اختیار صاحبان حساب قرار می‌گذارند، بهره‌ای هم تعیین می‌کنند؛ یعنی فردی که وام را گرفته است، در نهایت باید مبلغی بیشتر از پول دریافتی به بانک برگرداند. همانطور که برخی از وام‌ها ممکن است بدون بهره باشند، برخی از کارگزاران هم اعتبار رایگان یا همان اعتبار بدون بهره به سرمایه‌گذاران اعطاء می‌کنند.
تفاوتی که میان اعتبار معاملاتی و وام در این زمینه وجود دارد، این است که بهره وام در انتها و طی اقساط بازگردانده میشود، اما اعتبار به‌صورت پکیج فروخته میشود؛ یعنی همان ابتدای کار، بهره مورد نظر دریافت میشود.
توصیه : برخی از افرادی که به تازگی وارد بورس شده و از دانش و تجربه‌ی کافی برخوردار نیستند، به امید کسب سود عالی اقدام به خرید اعتبار می نمایند.به افراد تازه کار در بورس توصیه می کنیم که جوانب احتیاط را رعایت کرده و از خرید اعتباری خودداری نمایند. در واقع به دلیل ریسک‌های سیاسی و اقتصادی که امروزه در کشور با آنها مواجه هستیم، ممکن است قادر به کسب سود پیش‌بینی شده نباشید، در نتیجه با زیان مواجه می شوید.
نظرات کاربران